Bir ülkenin ekonomisi bir insan vücudu olsaydı, kalbi merkez bankası olurdu ve kalp, vücuda hayat veren kanı pompalamak için çalıştığı gibi, merkez bankası da ekonomiyi sağlıklı ve büyümek için para pompalar. Ekonomiler bazen daha az paraya, bazen daha fazlasına ihtiyaç duyarlar.
Merkez bankalarının para miktarını kontrol etmek için kullandıkları yöntemler, merkez bankasının ekonomik durumuna ve gücüne bağlı olarak değişmektedir. Amerika Birleşik Devletleri’nde merkez bankası, genellikle Fed olarak adlandırılan Federal Rezervdir. Diğer önde gelen merkez bankaları arasında Avrupa Merkez Bankası, İsviçre Ulusal Bankası, İngiltere Bankası, Çin Halk Bankası ve Japonya Merkez Bankası bulunmaktadır.
Merkez bankalarının para arzını, yani bir ülke genelinde dolaşımdaki para miktarını kontrol etmesinin yaygın yollarından bazılarına bir göz atalım.
ÖNEMLİ ÇIKARIMLAR
- Bir ülkenin ekonomisinin sağlıklı kalmasını sağlamak için merkez bankası dolaşımdaki para miktarını düzenler.
- Faiz oranlarını etkilemek, para basmak ve banka rezerv gerekliliklerini belirlemek, merkez bankalarının para arzını kontrol etmek için kullandıkları araçlardır.
- Merkez bankalarının kullandığı diğer taktikler arasında açık piyasa işlemleri ve devlet tahvillerinin ve menkul kıymetlerinin satılmasını veya satın alınmasını içeren niceliksel kolaylaştırma yer alır.
Paranın Miktarı Neden Önemlidir?
Bir ekonomide dolaşan para miktarı hem mikro hem de makro ekonomik eğilimleri etkiler. Mikro düzeyde, büyük miktarda ücretsiz ve kolay para kaynağı, insanlar ve işletmeler tarafından daha fazla harcama yapılması anlamına gelir. Bireyler, bireysel krediler, araba kredileri veya ev ipoteği almak için daha kolay bir zamana sahiptir; şirketler de finansman sağlamayı daha kolay buluyor.
Makroekonomik düzeyde, bir ekonomide dolaşan para miktarı, gayri safi yurtiçi hasıla, genel büyüme, faiz oranları ve işsizlik oranları gibi şeyleri etkiler. Merkez bankaları, ekonomik hedeflere ulaşmak ve para politikasını etkilemek için dolaşımdaki para miktarını kontrol etme eğilimindedir.
Para Basmak
Bir zamanlar uluslar para birimlerini ne kadar üretebileceklerini sınırlayan bir altın standardına sabitlediler. Ancak bu, 20. yüzyılın ortalarında sona erdi, dolayısıyla şimdi merkez bankaları dolaşımdaki para miktarını basitçe basarak artırabilir. Bunun sonuçları olsa da istedikleri kadar para basabilirler.
Yalnızca daha fazla para basmak, ekonomik çıktıyı veya üretim seviyelerini etkilemez, bu nedenle paranın kendisi daha az değerli hale gelir. Bu enflasyona neden olabileceğinden, sadece daha fazla para basmak merkez bankalarının ilk tercihi değil.
Rezerv Gereksinimini Belirleyin
Bir ekonomideki para miktarını kontrol etmek için tüm merkez bankalarının kullandığı temel yöntemlerden biri zorunlu karşılıktır. Kural olarak, merkez bankaları mevduat kuruluşlarına (yani ticari bankalara), müşterilerinin hesaplarındaki mevduat miktarına karşılık belirli bir miktarda fonu rezervde (kasalarda veya merkez bankasında saklanan) tutmalarını emreder.
Böylece belirli bir miktar para her zaman geri tutulur ve asla dolaşıma girmez. Diyelim ki merkez bankası zorunlu karşılık oranını %9 olarak belirledi. Bir ederse ticari banka 100 milyon $ toplam mevduat vardır, o zaman rezerv gereksinimi karşılamak için kenara $ 9.000.000 ayarlamalısınız. Kalan 91 milyon doları dolaşıma sokabilir.
Merkez bankası ekonomiye daha fazla para girmesini istediğinde, zorunlu karşılıkları azaltabilir. Bu, bankanın daha fazla borç verebileceği anlamına gelir. Ekonomideki para miktarını azaltmak isterse zorunlu karşılıkları artırabilir. Bu, bankaların borç vermek için daha az parası olduğu ve bu nedenle kredi verme konusunda daha seçici olacağı anlamına gelir.
Merkez bankaları bankalara uyguladıkları rezerv oranlarını periyodik olarak ayarlarlar. Amerika Birleşik Devletleri’nde (16 Ocak 2020’den itibaren geçerli olmak üzere), net işlem hesapları 16,9 milyon ABD Dolarına kadar olan daha küçük mevduat kurumları bir rezerv tutmaktan muaftır. Hesapları 16,9 milyon dolar ile 127,5 milyon dolar arasında değişen orta ölçekli kurumlar, yükümlülüklerin %3’ünü yedek olarak ayırmalıdır. 127,5 milyon dolardan fazla olan kurumlar %10 zorunlu karşılık şartına sahiptir.
Etki Faiz Oranları
Çoğu durumda, bir merkez bankası ipotek, otomobil kredileri veya kişisel krediler gibi krediler için doğrudan faiz oranlarını belirleyemez. Ancak, merkez bankasının faiz oranlarını istenen seviyelere çekecek bazı araçları var. Örneğin, merkez bankası politika oranının anahtarını elinde tutar (Amerika Birleşik Devletleri’nde buna federal iskonto oranı denir).
Bankalar merkez bankasından daha düşük faizle borçlandıklarında, bu tasarruflarını müşterilerine kredi maliyetlerini düşürerek aktarırlar. Daha düşük faiz oranları borçlanmayı artırma eğilimindedir ve bu da dolaşımdaki para miktarının artması anlamına gelir.
Açık Piyasa İşlemlerine Katılın
Merkez bankaları, açık piyasa işlemleri (APO) olarak bilinen süreçle devlet tahvili alıp satarak dolaşımdaki para miktarını etkiler. Bir merkez bankası dolaşımdaki para miktarını artırmak istediğinde, ticari bankalardan ve kurumlardan devlet tahvili satın alır. Bu, banka varlıklarını serbest bırakır: Artık borç verecekleri daha fazla nakitleri var. Merkez bankaları bu tür harcamaları, ekonomideki faiz oranını düşüren genişletici veya gevşetici bir para politikasının bir parçası olarak yaparlar.
Paranın sistemden çıkarılması gerektiğinde bunun tersi olur. Amerika Birleşik Devletleri’nde, Federal Rezerv, bankaların ve kurumların bir gecede birbirlerine borç para verdiği faiz oranı olan hedeflenen federal fon oranına ulaşmak için açık piyasa işlemlerini kullanır. Her borç verme-borçlanma çifti kendi oranını müzakere eder ve bunların ortalaması federal fon oranıdır. Federal fon oranı, sırayla, diğer tüm faiz oranlarını etkiler. Açık piyasa işlemleri esnek, kullanımı kolay ve etkili oldukları için yaygın olarak kullanılan bir araçtır.
Sayısal Bir Kolaylaştırma Programı Tanıtın
Kötü ekonomik zamanlarda, merkez bankaları açık piyasa işlemlerini bir adım daha ileri götürebilir ve bir niceliksel genişleme programı başlatabilir. Niceliksel genişleme altında, merkez bankaları para yaratır ve bunu devlet tahvilleri gibi varlıkları ve menkul kıymetleri satın almak için kullanır. Bu para, merkez bankası tarafından satın alınan varlıklar için ödeme olarak alındığından bankacılık sistemine girer. Bankaların rezervleri bu miktarda artar, bu da bankaları daha fazla kredi vermeye teşvik eder, ayrıca uzun vadeli faiz oranlarını düşürmeye ve yatırımı teşvik etmeye yardımcı olur.
2007-2008 mali krizinden sonra, İngiltere Merkez Bankası ve Federal Rezerv niceliksel genişleme programları başlattı. Daha yakın zamanlarda, Avrupa Merkez Bankası ve Japonya Bankası da niceliksel genişleme planlarını açıkladı.
Dipnot
Merkez bankaları, bir ülkenin ekonomisinin sağlıklı kalmasını sağlamak için çok çalışıyor. Merkez bankalarının bu amacı gerçekleştirmesinin bir yolu, ekonomide dolaşan para miktarını kontrol etmektir. Araçları, diğer yaklaşımların yanı sıra faiz oranlarını etkilemeyi, zorunlu karşılıkları belirlemeyi ve açık piyasa operasyon taktiklerini kullanmayı içerir. Dolaşımda doğru miktarda paraya sahip olmak, istikrarlı ve sürdürülebilir bir ekonomi sağlamak için çok önemlidir.
*Burada yer alan yatırım bilgi, yorum ve tavsiyeleri yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırım danışmanlığı hizmeti, yetkili kuruluşlar tarafından kişilerin risk ve getiri tercihleri dikkate alınarak kişiye özel sunulmaktadır. Burada yer alan yorum ve tavsiyeler ise genel niteliktedir. Bu tavsiyeler mali durumunuz ile risk ve getiri tercihlerinize uygun olmayabilir. Bu nedenle, sadece burada yer alan bilgilere dayanılarak yatırım kararı verilmesi beklentilerinize uygun sonuçlar doğurmayabilir.
